درزها در ساختمان و کاربرد آنها

هر توقف عملیات بتن ریزی که موجب سخت شدن بتن می گردد، درز ساخت یا درز اجرایی بوجود می آید. به طور کلی هرگاه زمان قطع بتن ریزی از 30 دقیقه تجاوز کند، باید آن نقطه را یک درز اجرایی به حساب آورد. مگر آنکه حالت خمیری بتن با تدابیری به آن بازگردانده شود. درز ساخت ممکن است دارای وضعیتهای مختلفی باشد، ولی معمولاً قائم یا افقی است. معمولاً سعی می شود محل درز ساخت به محل یکی دیگر از انواع درزها منطبق گردد. در تیرها و شاه تیرها، درزهای ساخت باید تقریباً عمود بر محور این اعضا بوده و هیچگاه با محور عضو موازی نباشد.

درز ساخت می تواند در اعضا و قطعات بتن آرمه در محل لنگر خمشی ماکزیمم قرار گیرد. زیرا در این اعضا تنشهای کششی توسط فولادهای کششی تحمل می شوند. درزهای اجرایی نباید در محلی که قرار است بتن تحمل برش نماید، قرار گیرند. بنابراین در ساخت اعضای خمشی اگر قرار است بتن ریزی در بیش از یک مرحله صورت گیرد، باید ترتیبی اتخاذ شود که قطع بتن ریزی در مجاورت تکیه گاه نبوده بلکه در نزدیکی وسط دهانه باشد. تیرها، شاه تیرها، دالها، سرستونها و مانند آنها همگی قسمتهایی از یک کف به حساب می آیند که باید در یک مرحله بتن ریزی شوند. بتن ریزی ستونها اجباراً در تراز هر طبقه در محل سرستون یا تیر متوقف می شود. درزهای ساخت عموماً در ساختمانهای بتنی کاربرد دارند. درزهای ساخت باید در محلهای مناسب و زیر نظر دستگاه نظارت تعبیه شوند.

کاربرد درزهای حرکتی

درزهای انقباضی

این درزها معمولاً به منظور جلوگیری از بروز ترکهای ناشی از جمع شدن بتن تعبیه می شوند. اگر در فواصل معین درز انقباض در نظر گرفته نشود، روی سطوح پیاده روها یا دیوارهای بتنی ترکهایی پدید خواهد آمد. آرماتورها غالباً می توانند محل بروز ترکها را کنترل نمایند. همچنین وجود درزهای انقباضی که محلشان بطور صحیح انتخاب شده باشد، می توانند مانع بروز ترک شوند. عملکرد این درزها به صورتی است که انقباض طرفین درز در محل درز متمرکز می گردد. در حقیقت این درزها دارای نوعی عدم پیوستگی عمومی هستند. لیکن شکاف اولیه ای بین بتن دو طرف درز وجود ندارد. در روسازیها جایی که دارای عرض بیش از 3.75 متر نباشد، درزهای ساختمانی بین نوارهای مجاور جوابگوی نیاز برای جمع شدگی طولی خواهند بود.

برای سنگدانه های گرانیتی و آهکی، فاصله درزهای روسازی معمولاً بین 6 تا 9 متر است. برای مصالح سنگی سیلیسی و روباره ها، این فاصله 4.8 تا 6 متر است. در صورت تردید باید فاصله درزها کمتر اختیار شود. در فاصله حدود 30 متر از انتهای آزاد روسازی و 18 متر از هر درز انبساط، در محلهایی که قفل و بست دانه ها کم باشد، درزهای انقباض پدید خواهند آمد. در این نقاط باید زبانه هایی که یک طرف آنها به بتن پیوستگی کامل دارد و طرف دیگر در غلافی بدون اصطکاک حرکت می کند، یا هر وسیله دیگری که قابلیت انتقال بار در جهت عمود بر زبانه را داشته باشد، تعبیه شود.

درزهای انقباضی در پیاده روها و دالهای کف که بصورت موزائیکی ساخته می شوند، بطور معمول در فواصل 1.2 تا 1.8 متر و در جان پناهها و نرده ها در فواصل 3 تا 6 متر در نظر گرفته می شوند. اگر اعضا و قطعات پیش ساخته و یا بصورت واحدهای مجزا و مستقل کار گذارده شوند و بدین لحاظ در آنها درز انبساط تعبیه نشده باشد، باید شرایط نصب چنان باشد که اعضا و قطعات مجاور هنگام انبساط مزاحمتی برای یکدیگر ایجاد ننماید.

درزهای انبساط

این درزها برای جلوگیری از خراب شدن روسازیها در اثر فشار بیش از حد، فراهم ساختن امکان تعمیر قسمتی از جدولهای بتنی پیاده روها و نظایر آن تعبیه می شوند. بطور کلی این درزها برای تأمین امکان انقباض و انبساط ناشی از تغییرات درجه حرارت بطوری که در نقاط مختلف ساختمان ترک خوردگی و در مقاطع سازه تلاشهای ثانوی زیاد ایجاد نشوند، تعبیه می گردند. عملکرد این درزها باید به گونه ای باشد که انبساط و انقباض طرفین درز کاملاً همساز شوند. لازمه چنین درزهایی این است که هیچگونه پیوستگی در طرفین درز برقرار نباشد.

چنین درزهایی باید با کمترین مقاومت در مقابل انقباض و انبساط قادر به باز یا بسته شدن باشند. عموماً این درزها در تمام قسمتهای سازه بطور پیوسته قرار گرفته و از کف تا سقف ادامه می یابند. برای حصول اطمینان از جدایی کامل دو قسمت مجاور رعایت این مسئله ضروریست. انبساط و انقباض بتن در اثر تغییرات رطوبت و حرارت در آن تنشهایی را به وجود می آورند که گاه از مقاومت بتن بیشتر بوده و به ترک خوردگی منجر می شود. برای حل این مشکل از درزهای کنترل که حرکت نسبی دال یا دیوار در صفحه خود را امکانپذیر می سازد، استفاده می شود.

برای جدا کردن واحدهای عظیم مولد برق از قسمتهای مجاور، به منظور جلوگیری از انتقال ارتعاش، منطقه ای کردن و محدود ساختن احتمال خرابی در قسمتهایی از ساختمان، جلوگیری از بروز ترک به علت تمرکز تنش در محلهایی که تغییر مقطع قابل توجهی نظیر بازشو دیوارها حادث شده است، جداسازی قسمتهای مختلف یک شالوده به علت تفاوت باربری آنها، جدا ساختن بازوهای مختلف سازه هایی که شکل پلان آنها U,H,T,L,+ می باشد، از درز کنترل استفاده می شود. محل درزهای کنترل به ملاحظات معماری و مهندسی بستگی دارد. با تکیه بر تجربیات به دست آمده بهتر است ساختمانهای بتنی بزرگ، مستقل و بدون درز با طول بیش از 18 متر ساخته نشوند.

درزهای نشست

این درزها برای جلوگیری از نشستهای نامساوی دو ساختمان مجاور که دارای دو نوع مصالح، دو نوع پی یا دو ارتفاع متفاوت هستند، مورد استفاده قرار می گیرند.

درزهای لغزشی

درزهایی هستند که امکان لغزش دو قسمت مجاور درز بدون انتقال نیروی برشی را فراهم می کنند. این درزها غالباً در مخازن، بویژه در مواردی که تغییرات درجه حرارت محیط زیاد است، مورد استفاده قرار می گیرند.

سایر درزها

مشخصات درزهای جدا کننده، مفصلی و … که کاربردهای ویژه دارند، طبق مندرجات مشخصات فنی خصوصی خواهد بود.

مصالح مصرفی در درزهای ساختمانی

برای اجرای درزهای ساختمانی معمولاً مصالح زیر مورد استفاده قرار می گیرد.

مصالح پرکننده درز (فیلر) قیر گرم اجرا فوق الاستیک EMULDERZ، نوارهای درزگیر و واتر استاپها SWELLFLEX-BIBAFLEX

این مواد ممکن است در بردارنده الیاف گیاهی، لاستیک، ترکیبات آسفالتی، چوب پنبه و مانند آنها باشند. مواد به کار رفته به عنوان پرکننده باید دارای ویژگیهای زیر بوده و در هر صورت از مشخصات مندرج در فصل مصالح تبعیت نماید. اهم ویژگیهای مصالح پرکننده عبارتند از:

• برخورداری از دوام زیاد
• جاگیری و شکل گیری در درزها
• قابلیت ارتجاع و عدم ایجاد اتصال محکم با درز

مصالح آب بندی، قیرهای پلیمریPLUS، سیمانهای پلیمری الاستیک PERMOCHIM DUO، مواد آب بند کننده پلی یورتان PUCOAT II

مصالح آب بندی به منظور نفوذناپذیری در مقابل باد و باران و رطوبت به کار می روند. مصالح آب بندی باید طبق نقشه ها و مشخصات خصوصی و با تأیید دستگاه نظارت به کار گرفته شود. مصالح آب بندی باید از نوعی باشد که به درز آسیب وارد نیاورده و سبب کم و زیاد شدن ابعاد آن نشود. برای آب بندی انواع مختلف مصالح فلزی، لاستیکی و یا پلاستیکی به کار می رود.

مصالح پوشش PUNTODRAIN

مصالح مورد استفاده در پوشش غالباً از نوع مسی، برنزی، آلومینیومی، چوبی، لاستیکی و مانند اینهاست. مشخصات مصالح باید مطابق مندرجات فصل مصالح و مشخصات فنی خصوصی باشد. این پوششها باید طوری نصب شوند که بتوانند جدا از اسکلت فلزی یا بتنی و مصالح دیگر منبسط و منقبض گردند.

اجرای درزهای ساختمانی

درزها در تمام سطوح باید مطابق نقشه ها و مشخصات و با عرض مناسب ایجاد شوند. باید دقت شود که درزها در حین اجرا با مصالح بنایی، ملات و مانند اینها پر نشده و اجزای ساختمانهای مجاور به هیچ عنوان در هیچ نقطه ای به یکدیگر مربوط نشوند و کاملاً از یکدیگر جدا باشند.

اجرای درزهای ساخت

این درزها در ساختمانهای بتنی کاربرد دارند و هنگامی است که بتن ریزی دو قسمت مجاور و چسبیده به هم، در دو زمان مختلف صورت گیرد. به سطح بتن خمیری جدید و بتن سفت قدیمی، سطح واریز یا درز اجرایی گفته می شود. موقعیت و شکل درز، باید از قبل پیش بینی شده باشد. تعیین محل درز نباید به تصادف و پیشرفت کار بتن ریزی واگذار شود. بلکه باید قبل از شروع کار و در هنگام تهیه برنامه زمانبندی بتن ریزی، تدابیر لازم در مورد درز اجرایی اتخاذ شده باشد.

دستیابی به پیوستگی کامل بین دو سطح بتنی در یک درز ساختمانی ضروری است. از این رو در درزهای ساختمانی معمولاً سعی می شود در حالی که بتن ریخته شده یک طرف درز نارس است، یک لایه سطحی از آن برداشته شود، به صورتی که دانه ها نمایان شده و سطحی ناصاف و غیرمنظم حاصل گردد. این وضع را می توان با پاشیدن آب یا مخلوط آب و هوا، با فشار لازم و استفاده از برس سیمی ایجاد نمود. تا زمانی که قرار است بتن طرف دیگر درز اجرا شود، باید سطح بتن اولیه مرطوب نگه داشته شود. به جز سطح خود درز که باید چند ساعت قبل از عملیات مراقبت از آن قطع گردد، به صورتی که نوعی خشکی سطحی و کم عمق در سطح درز پدید آید. در این حالت و زمانیکه سطح بتن مرطوب است میتوان از مواد سیمانی نفوذگر بتن PERMOCHIM CRYSTAL جهت افزایش استحکام بتن و پرکردن منفذهای مویینه داخل بتن استفاده کرد.

در بتن ریزی های حجیم باید از سطوح واریز خیلی بزرگ اجتناب شود. این سطوح باید به صورت پلکانی یا شکسته احداث شوند. ایجاد سطوح واریز قائم، باید به وسیله قالب موقت صورت پذیرد. بدین منظور می توان از توری با چشمه ریز که به وسیله یک شبکه محکم نگهداری می شود، استفاده نمود. توری در توده بتن باقی مانده و یا بموقع کنده می شود. به این ترتیب سطح خشنی به دست می آید. برای بتن ریزی وجه دوم درز باید سطح واریز کاملاً آماده شود. سطح واریز باید عاری از آلودگی، روغن، گریس، رنگ و نظایر آن باشد.

تمیز کردن سطح بتن تا آنجا ضرورت دارد که دانه های ماسه مشخص گردد. بهترین روش برای تمیز کردن سطح، ماسه پاشی مرطوب با استفاده از آبفشان است. البته روشهای دیگری نظیر اسیدشویی، استفاده از آبفشان و یا استفاده از ابزار دستی، هر کدام بسته به موقعیت درز کاربرد دارند. برای تأمین پیوستگی بتن جدید و قدیم پس از زخمی کردن سطح واریز، باید آن را به مدت طولانی خیس نگاه داشته و قبل از شروع بتن ریزی مجدد به کمک هوای فشرده، آب سطحی را از روی بتن زدود.

برای تأمین پیوستگی بیشتر می توان با نظر دستگاه نظارت بر مقدار کارایی بتن افزود. این کار از طریق افزایش اسلامپ، افزایش ماسه و استفاده از افزودنیهای بتن مانند LATEX-PERMOSTOP یا کاهش مقداری از درشت دانه ها صورت می گیرد. برای حصول کامل پیوستگی بهتر است قسمتهای اولیه بتن جدید به خوبی و با دقت کامل مرتعش گردد.

اجرای درزهای حرکتی

درزهای حرکتی در تمام سطوح باید برابر نقشه ها و مشخصات و با عرض مناسب ایجاد گردند. باید دقت شود که درزها در حین اجرا با مصالح بنایی و ملات پر نشده و اجزای ساختمانهای مجاور در حین اجرا به هم مربوط نشوند و کاملاً از یکدیگر جدا باشند.

درزهای حرکتی در ساختمانهای بتن آرمه یکپارچه

در این حالت درزها باید با بریدن سقف، دیوارها و کف طبقات به طور کامل انجام شود. فاصله درزهای حرکتی در ساختمانهای بتن آرمه به کمک محاسبه تعیین می شود. این فاصله معمولاً بین 30 تا 60 متر است. با به کار بردن آرماتورهای طولی، می توان فاصله درزها را تا 90 متر افزایش داد. عرض درزها معمولاً بین 13 تا 37 میلیمتر است که از طریق محاسبه تعیین می شود.

درزهای حرکتی در ساختمانهای فولادی

در ساختمانهای فولادی باید درز انبساط، ساختمان را کاملاً به دو قسمت تقسیم نماید. اجرای درزها در ساختمانهای فلزی بسته به اینکه سقف بتنی یا فلزی باشد، طبق نقشه ها و مشخصات خواهد بود. فاصله درزها از یکدیگر بیش از 60 متر نخواهد بود که در هر حال طبق نقشه ها و مشخصات و در محلهای تعیین شده اجرا خواهند شد.

درزهای حرکتی در ساختمانهای ساخته شده از مصالح بنایی

در ساختمانهای ساخته شده از مصالح بنایی باید درزها در نقاط زیر تعبیه شوند:

1. در خط باریک شدن عرض ساختمان؛
2. در تقاطع دو دیوار در ساختمانهایی که به شکل H,U,T,L,+ یا ترکیبی از این شکلها باشند؛
3. در دیوارهای طویل بسته به موقعیت دیوار و درجه حرارت محیط؛
4. در مواردی که دیوارهای ساختمانهای جدید به ساختمانهای موجود متصل می گردند؛
5. در تقاطع چند ساختمان که به هم ارتباط دارند.

همچنین برای جلوگیری و کاهش خسارت و خرابی ناشی از ضربه ساختمانهای مجاور به یکدیگر، باید ساختمانهایی که دارای ارتفاع بیش از 12 متر و یا دارای بیش از 4 طبقه هستند، بوسیله درز انقطاع از ساختمانهای مجاور جدا شوند. حداقل عرض درز انقطاع در تراز هر طبقه 1/100 ارتفاع آن تراز از روی شالوده می باشد. این فاصله را می توان با مصالح کم مقاومت که در هنگام زلزله به آسانی خرد می شوند، پر کرد. اجرای درزهای حرکتی در ساختمانهای خاص نیاز به مشخصات فنی خصوصی خواهد داشت. بطوری که عرض و فاصله درزها متناسب با مقدار انبساط و انقباض باشند.